Jong aan het werk
Arbeid en handwerk
Kinderwetje van Van Houten
Werkende kinderen, mocht dat nog wel? Immers was in 1874 het Kinderwetje van Van Houten tegen kinderarbeid aangenomen, in 2024 precies 150 jaar geleden. Dat verbod op werken lag toch genuanceerder. De wet, ingediend door Samuel van Houten, de broer van Sientje Mesdag-van Houten, verbood alleen fabrieksarbeid voor kinderen jonger dan 12 jaar. De wet was niet van toepassing was op ’huiselijke en persoonlijke diensten en op veldarbeid’.
Schilderachtig en populair
Op de schilderijen van de Haagse Schoolschilders is te zien hoe kinderen en tieners nog steeds meewerkten in en buiten het gezin. De kinderen die zij schilderachtig vonden waren eenvoudig of zelfs sjofel gekleed. Zij hielpen mee op de boerderij, verhuurden ezeltjes op het strand aan badgasten, ze verrichtten fysieke arbeid of handwerk.
Dit waren populaire voorstellingen, die goede prijzen opbrachten in de kunsthandel. Ze werden geprezen om de ‘pure’ schoonheid van het eenvoudige leven.
Willem Bastiaan Tholen, Op de boot, marouflé, 32,5 x 17 cm, Particuliere collectie, courtesy Hein Klaver.
Kinderen van kunstenaars
Onbezorgde jeugd
Intieme portretten
De kinderen van de Haagse Schoolschilders leidden vaak een onbezorgd leven, hun bestaan was niet gericht op overleven zoals hun werkende leeftijdsgenoten. Op de intieme portretten, die de schilders van hen maakten, zie je ze muziek maken, tekenen, of lezen. Je ziet dochters in een smetteloos witte jurk, of een zoontje dat met een speelgoedhondje speelt. Die portretten waren meestal voor persoonlijk gebruik bedoeld, al gebruikten sommige schilders hun kinderen ook als model voor hun commerciële werk.
Hendrik Willem Mesdag, Kinderen in het duin, waaronder Klaasje Mesdag en Barbara van Houten, ca. 1870, olieverf op doek, 13 x 23 cm, Particuliere collectie
Ode aan Klaasje Mesdag
Speciale aandacht is er in deze tentoonstelling voor Klaasje, het enige kind van Hendrik Willem Mesdag en Sientje Mesdag-Van Houten. Klaasje stierf op jonge leeftijd, hij werd niet ouder dan 7 jaar. In een van Mesdags schetsboeken zijn kindertekeningen van Klaasje bewaard gebleven. Deze bijzondere kindertekeningen zijn nu voor het eerst te zien, samen met familieportretten en persoonlijke fotoalbums van de Mesdags. Bovendien is er een brief te lezen die Klaasje aan zijn grootvader schreef.
Klaasje Mesdag, foto, maker onbekend, collectie Museum Panorama Mesdag.
Beeld boven: Jacob Maris, Kinderkopje / Portret van Henriëtte, detail, 1872, olieverf op doek, 36,8 x 32,2 cm, Particuliere collectie, foto: Han Boersma.
Vrouwen
Trouwen of leven als kunstenaar?
Het portretteren van kinderen was een geliefd onderwerp onder vrouwelijke kunstenaars, zoals Wally Moes, Henriette de Vries, Froukje Wartena en Barbara van Houten. Waarom zijn er dan geen portretten van hun eigen kinderen te vinden?
Het antwoord is even simpel als shockerend. De meesten kozen ervoor om ongetrouwd te blijven en geen kinderen te krijgen. Het was ongepast als getrouwde vrouwen hun eigen geld verdienden: dat mochten alleen mannen.
In de tentoonstelling is er ruime aandacht voor deze vrouwen en hun schilderijen en tekeningen van andermans kinderen.
Barbara Elizabeth van Houten, Meisje met pop, olieverf op doek, 136 x 81 cm, Museum Panorama Mesdag.
Boek
Rijk geïllustreerd publieksboek
Gelijktijdig met de tentoonstelling verschijnt een rijk geïllustreerd publieksboek waarin alle aspecten van de tentoonstelling aan bod komen, aangevuld met achtergrondverhalen en ego-documenten.
Auteurs van dit boek zijn Adrienne Quarles van Ufford, hoofd museale zaken en conservator van de tentoonstelling, en Jeroen Kapelle, conservator 19de eeuw bij het Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis (RKD).
Het boek verschijnt bij Uitgeverij Waanders.
Impressie van het boek Kinderen van de Haagse School, beeld: Petra Warrink.