Hendrik Willem Mesdag
Vermaard schilder van de Noordzee
In bovenstaande video vertelt conservator Suzanne Veldink over Mesdag en het Panorama.
Liefde voor de zee
Hendrik Willem Mesdag (1831–1915) besloot pas laat in zijn leven een carrière als kunstenaar na te streven, op zijn 35e. Na het winnen van een gouden medaille in de Parijse Salon, dat gold als een prestigieus predicaat van talent, ging het hard met zijn naamsbekendheid. Hij vestigde zich als bekend zeeschilder en gaf zijn geliefde zee ontelbare keren weer.
Opdracht
Op dinsdag 20 april 1880 ontving Mesdag een brief van de Brusselse Victor Duwez. Hij had samen met enkele zakenpartners het plan opgevat om in Den Haag een panoramagebouw te bouwen en wilde dat Mesdag de bijbehorende panoramaschildering maakte. De opdracht aan hem was om een maritiem panorama te maken, gezien Mesdags specialisme op dit onderwerp was het een logische keuze hem te benaderen.
Bomschuiten, detail Panorama van Scheveningen, 1881.
Strand, zee, vissersleven
Mesdag had de artistieke leiding over het geheel. Zijn keuze voor Scheveningen als onderwerp van dit zeegezicht werd destijds niet door iedereen logisch gevonden. Het was gebruikelijker een scène te schilderen van verre oorden, niet de badplaats in de buurt van het uiteindelijke Panorama. Maar Mesdag was overtuigd van zijn keuze. Hij bedacht de volledige compositie en werkte deze uit in schetsen en later in olieverf.
Toen het schilderen op het grote doek kon beginnen, stuurde hij alle schilders tijdens hun werkzaamheden aan. Het stuk van het panorama waarop de zee en het strand te zien schilderde Mesdag uiteraard zelf. Het was immers zijn expertise. Hij nam de bomschuiten op het strand, de wagens met paarden en de werkzaamheden van de vissers voor zijn rekening.
Ook schilderde hij grote delen van de luchten, een aspect van het Panorama dat hij erg belangrijk vond.
George Hendrik Breitner
In deze video vertelt gastconservator Titia van Lier over Breitner en het Panorama.
Erkenning van een grote naam
George Hendrik Breitner (1857-1923) schilderde het dorp, veel figuren op het strand en de cavalerie. Toen hij door Mesdag gevraagd werd om mee te werken was dit de erkenning van een grote naam voor de destijds jonge kunstenaar.
Cavalerie
De cavalerie op het strand is van de hand van Breitner. De stoet paarden verschijnt al vroeg in de eerste schetsen van Mesdag, hij wist al snel dat hij deze op het Panorama wilde weergeven. Gedurende zijn carrière zou Breitner zich ontwikkelen als een specialist in ruiters en militairen te paard.
De cavalerie op het strand, detail Panorama van Scheveningen, 1881.
Dorp Scheveningen
Lang is gedacht dat Breitner slechts de cavalerie op het strand schilderde. Maar hij nam ook een groot deel van het dorp voor zijn rekening. Dit is het moeilijkste stuk van het schilderij wat betreft het perspectief. Het was immers heel erg belangrijk dat alles topografisch correct was. Tijdens zijn opleiding aan de academie had Breitner les gekregen in perspectieftekenen. Deze kennis had Mesdag niet in huis en dus vormde hij een mooie aanvulling op het team.
Het dorp Scheveningen, detail Panorama van Scheveningen, 1881.
Sientje Mesdag-van Houten
In deze video vertelt assistent conservator Boudewien Goslings over Mesdag-van Houten en het Panorama.
Belangrijke bijdrage
Sientje Mesdag-van Houten (1834-1909) leefde en werkte misschien in de schaduw van haar man, maar haar bijdrage aan het Panorama van Scheveningen kan niet onderschat worden. Dit werd tijdens het schilderproces al erkend in kranten; als enige van de helpende handen werd zij bij naam- en toenaam genoemd door journalisten.
Stillevens en landschappen
Mesdag-van Houten specialiseerde zich in stillevens en landschappen. Regelmatig trok zij de duinen in met haar schildersspullen. Daarnaast werd ze in haar tijd geroemd om haar kleurgebruik. Ze stelde haar werk tentoon en critici waren zeer te spreken over haar werk. Zij werd dan ook erkend als vaardig kunstenaar door tijdgenoten en kunstcritici.
Duinpartijen bij Paviljoen von Wied, detail Panorama van Scheveningen, 1881.
Panorama: duinen en het dorp
Er moesten meters gemaakt worden, en haar hulp kwam hierbij goed van pas. Mesdag-van Houten werkte met behulp van Breitners ontwerpen aan het dorp Scheveningen en schilderde delen van het duin. Daarnaast werkte ze voor de duinpartijen samen met Théophile de Bock. Hun stijl sloot goed bij elkaar aan waardoor niet volledig te herleiden valt wie wat heeft gemaakt.
Ode
Mesdag bracht zelfs een ode aan zijn vrouw door haar te vereeuwigen op het Panorama. Druk aan het werk achter haar schildersezel zit ze op het strand tussen de bomschuiten.
Mesdag-van Houten op het Panorama, detail Panorama van Scheveningen, 1881.
Théophile de Bock
In deze video vertelt conservator Laura Prins over De Bock en het Panorama.
Jong talent
Théophile de Bock (1851-1904) was pas een paar jaar actief als kunstenaar toen hij gevraagd werd mee te werken aan het Panorama van Scheveningen. Een formele opleiding tot kunstenaar heeft De Bock nooit gekregen, maar hij kende wel leermeesters zoals Van Borselen en Weissenbruch.
Zijn leven kent veel onbedoelde parallellen met dat van Mesdag: beiden waren natuurliefhebber, bewonderaars van de Franse School van Barbizon en enthousiaste kunstverzamelaars.
Duinpartijen bij de stoomtram, detail Panorama van Scheveningen, 1881.
Het creëren van eenheid
De Bock schilderde de lucht en delen van het landschap en werkte bij de duinpartijen samen met Sientje Mesdag-van Houten. Deze onderdelen namen een aanzienlijke hoeveelheid van het doek in en waren cruciaal in het creëren van eenheid binnen de compositie.
Hij was de perfecte aanvulling op het team van kunstenaars: hij had eerder samengewerkt, was geoefend in het duinlandschap en de zeelucht en werkte in een voor het Panorama geschikte schildertechniek: snel, bracht de verf dik aan en hield zich niet bezig met details.
Bernard Blommers
In deze video vertelt gastconservator Evelien de Visser over Blommers en het Panorama.
Goede vrienden
Bernard Blommers (1845-1914) was een goede vriend en gewaardeerde collega van Mesdag. Hij begon zijn carrière met het schilderen van scènes uit het dagelijks leven van de vrouwen in en rond Scheveningen.
Waarom werkte Blommers mee aan het schilderen van het Panorama? Vermoedelijk ging het om een onbetaalde vriendendienst. Het informele karakter van de samenwerking is waarschijnlijk ook de reden dat er vrijwel geen bronnen bewaard zijn gebleven over deze samenwerking.
Scheveningse vrouw met kind, detail Panorama van Scheveningen, 1881.
Figuren op het Panorama
Over Blommers’ werkzaamheden aan het Panorama is dus weinig bekend. Wel is zeker dat hij de grote figuren in klederdracht bij het hek schilderde, een vrouw met een kind, maar zijn aandeel zou daarnaast uit nog vier andere onderdelen bestaan, vooral figuren.
Op het Panorama werden de meeste personen geschilderd door Breitner en Mesdag. Maar het schilderen van het grootste stel figuren, die zich het dichtst bij de kijker bevinden, moest zorgvuldig gebeuren. Het was een goede reden voor Mesdag om hen toe te vertrouwen aan een ervaren figuurschilder als Blommers.
Blommers was immers opgeleid aan de Haagse Kunstacademie – in tegenstelling tot Mesdag – en stond bekend als een kundig tekenaar. Hij won tijdens zijn studie prijzen voor het tekenen naar naaktmodel.
Belgische Panoramaschilders
Extra assistentie
Specialisten in panorama's
Een ploeg Belgische Panorama-schilders, onder wie Edmond Winandy en Adrien Neybergh, hielp ook mee. Deze ploeg deed het grove werk: het uitwerken van de compositieschets en het opzetten van de water-, lucht- en duinpartijen. Ook schilderden zij de opzet van enkele gebouwen.
Gebouwen aan de Haringkade, detail Panorama van Scheveningen, 1881.
Publicatie
Lees het hele verhaal
Vier kunstenaars
Dit verhaal is een samenvatting van de uitgebreide studie naar de schilders van het Panorama van Scheveningen. Een omvangrijk boek gebaseerd op uitgebreid onderzoek naar de verschillende kunstenaars die meehielpen bij de totstandkoming van het Panorama.
Voor ieder van de vier kunstenaars had hun deelname aan het Panorama van Scheveningen een andere betekenis. Het boek gaat verder in op de volgende vragen: waar bestonden hun bijdragen uit, wat was hun relatie met Mesdag en hoe heeft het werken aan het Panorama hun verdere carrières beïnvloed?